Đạp xe thể thao hiện nay là một hình thức rèn luyện sức khỏe rất quen thuộc và phổ biến đối với tất cả mọi người. Cùng tìm hiểu rõ hơn về định nghĩa của dòng xe này cũng như những ưu nhược điểm của chúng đối với sức khỏe con người và môi trường nhé!
1. Xe đạp thể thao là gì?
Xe đạp thể thao là các dòng xe được trang bị bộ truyền động giúp người lái điều khiển xe và điều chỉnh tốc độ nhanh – chậm với các loại địa hình khác nhau một cách dễ dàng.
Dòng xe này cũng được sản xuất với phanh đĩa hoạt động hiệu quả hơn các loại xe thông thường khiến khả năng xử lý tình huống của xe cũng linh hoạt hơn.
Cùng với thiết kế bắt mắt, xe đạp thể thao đang ngày càng khẳng định được vị thế của mình đối với các nhu cầu của con người, không chỉ phái mạnh mà các dòng xe đạp thể thao nữ hay xe đạp trẻ em cũng trở nên rất thịnh hành.
Xe đạp thể thao ngày càng được sử dụng nhiều để rèn luyện sức khoẻ
2. Cấu tạo của xe đạp thể thao
Hầu hết các loại xe đạp thể thao đều cấu tạo từ những bộ phận chính gồm: Bộ khung suờn xe, hệ thống truyền lực, hệ thống chuyển động, bộ đề, hệ thống lái, hệ thống phanh và yên xe. Tùy vào mục đích sử dụng mà những loại xe này cũng sẽ có nhiều kiểu dáng khác nhau để người dùng lựa chọn.
2.1 Bộ khung sườn xe
Bộ khung sườn xe được làm từ những vật liệu cứng, có khả năng chịu lực cao như thép, titanium, nhôm,… Khung xe đóng vai trò như xương sống của xe đạp vì nó giúp liên kết các bộ phận còn lại của xe thành một khối thống nhất.
Bộ khung sườn xe gồm: Khung sườn (frame), phuộc (fork) và cốt yên (seat post).
Khung sườn
2.2 Hệ thống truyền lực
Hệ thống truyền lực được xem như trung tâm vận hành của toàn bộ xe, giúp xe có thể chuyển động nhịp nhàng và trơn tru.
Hệ thống truyền lực gồm:
- Bàn đạp (pedal):
Có cấu tạo có 2 phần gồm thân chính gắn với bàn đạp chân và trục chính nối với phần cuối tay quay. Về cách thức hoạt động, người dùng sẽ đạp lên bàn đạp, truyền lực đến trục quay phía dưới theo chuyển động tròn giúp xe di chuyển về phía trước.
Bàn đạp
- Đùi trục giữa:
Đây là bộ phận có kích thước nhỏ, dạng hình ống hẹp nằm ở vị trí giữa xe đạp và giữ vai trò gắn kết khung và bánh răng xe hoạt động nhịp nhàng. Dựa vào loại hệ trục, trục giữa gồm trục lỗ vuông, trục rỗng và trục liền thể.
Đùi trục giữa xe đạp thể thao
- Đĩa xe:
Có dạng hình tròn có răng, là bộ phận để dây xích đi qua và truyền động khi xe chạy. Đĩa xích làm từ chất liệu nhôm nhẹ và bền hoặc từ carbon, titan. Tùy theo số lượng răng, đĩa có nhiều loại khác nhau. Tuy nhiên, đĩa càng lớn thì càng tạo ra sức nặng khi đạp.
Đĩa xe
- Xích xe:
Đây là dạng dây dài được tạo từ nhiều mắt xích nhỏ giữ vai trò kết nối giữa phần trước xe và phần sau xe truyền động hỗ trợ xe tiến về phía trước.
Xích xe
- Líp:
Được gắn ở bánh sau của xe đạp với cấu tạo từ những đĩa răng xếp tầng lên nhau. Líp gồm 2 bộ phận chính là vành (bánh răng xếp tầng nằm trong trung tâm bánh xe) và cốt (có 2 rãnh nằm trong 2 bánh răng, với mỗi rãnh gồm 1 lò xo nhỏ và 1 cái lẫy). Líp giữ nhiệm vụ nhận chuyển động từ xích và truyền lực đến bánh sau, giúp bánh xe quay theo chiều thuận và di chuyển về phía trước.
Líp
- Bộ đề trước, sau:
Bộ đề trước, sau
Trong đó, líp là thành phần quan trọng nhất của hệ thống truyền lực, được cấu tạo từ 2 bộ phận là vành và cốt.
Khi đạp xe, lực tác động vào bàn đạp truyền đến đĩa xe làm dây xích chuyển động, sau đó truyền động đến líp. Khi líp nhận được truyền động sẽ làm cho bánh sau của xe quay theo. Nhờ cấu tạo đặc biệt của vành và cốt, líp xe là khớp chỉ quay theo một chiều, từ đó bánh xe đạp chỉ quay theo chiều thuận của líp. Cũng nhờ cấu tạo này nên người đi xe không cần phải đạp bàn đạp liên tục mà bánh xe vẫn có thể chuyển động về phía trước theo quán tính.
2.3 Hệ thống chuyển động
Hệ thống chuyển động gồm 2 bánh xe trước và sau. Bánh xe và hệ thống truyền lực phối hợp nhịp nhàng với nhau giúp xe tiến về phía trước.
Bánh xe là phần không thể thiếu của xe đạp thể thao
Bánh xe đạp thể thao được cấu tạo từ các bộ phận chính:
- Trục: Được làm bằng thép, bánh xe quay trên trục thông qua ổ bi.
- Moay-ơ: Thường làm bằng thép, được liên kết với vành bánh xe bằng nan hoa.
- Nan hoa: Được làm bằng thép, gồm các thanh nhỏ đan vào nhau giúp căng đều vành xe.
- Vành bánh xe: Làm bằng hợp kim nhôm hoặc thép, có đường kính thông thường là 650mm.
- Săm, lốp: Được làm từ cao su tổng hợp, bề mặt lốp thường có nhiều gai và hoa văn giúp tăng độ bám cho xe, tránh trơn trượt trong quá trình sử dụng.
Hệ thống chuyển động giữ vai trò chuyển đổi lực tác động từ người dùng vào xe thành lực để xe tiến về phía trước. Khi người dùng tạo lực lên bàn đạp, đùi xe nhận được lực rồi làm trục giữa quay, dẫn đến đĩa quay và xích chuyển động. Từ đó, xích kéo líp và bánh sau cùng quay, xe thuận lợi tiến về phía trước.
2.4 Bộ đề
Ở một số xe đạp địa hình, xe thường có trang bị thêm bộ đề trước, sau để điều chỉnh đĩa và líp. Khi đó, hệ thống truyền lực sẽ được điều chỉnh thích hợp với nhiều dạng địa hình khác nhau, giúp cho việc di chuyển trở nên dễ dàng hơn.
Bộ đề xe đạp gồm: Củ đề trước sau, tay gạt đề và dây cáp.
Củ đề sau
Củ đề trước
2.5 Hệ thống lái
Hệ thống lái giúp người đi xe dễ dàng điều khiển xe theo ý muốn của mình. Khi tác động vào tay lái, một lực sẽ được truyền đến cổ phuốc và càng trước bánh xe. Càng trước sẽ điều khiển bánh trước đi theo hướng mong muốn. Do đó, hướng di chuyển của xe sẽ phụ thuộc vào hướng di chuyển của bánh trước.
Hệ thống lái gồm: Tay lái (ghi đông) và cổ phuốc.
- Cổ phuộc: Có công dụng dẫn hướng di chuyển và nâng đỡ trọng lượng của xe thông qua bánh xe trước. Thường có 2 loại phuộc là phuộc bánh trước và phuộc bánh sau.
Cổ phuộc
- Tay lái (ghi đông): Có thiết kế tùy theo mục đích sử dụng xe và sở thích của người dùng. Tay lái được gắn ở phần phía trước của xe, có nhiệm vụ điều khiển hướng và giữ thăng bằng khi xe vận hành.
Tay lái
Hệ thống lái quyết định hướng đi của xe theo nguyên lý: Tay người dùng tác động lên tay lái của xe, truyền lực đến cổ phuộc, càng trước, bánh xe trước giúp thay đổi hướng di chuyển của xe. Cũng có nghĩa là xe chỉ có thể rẽ hướng trái hoặc phải khi bánh xe được điều khiển theo đúng hướng.
2.6 Hệ thống phanh
Cấu tạo
Đây là một phát minh lớn giúp người điều khiển xe đạp làm chủ tốc độ khi di chuyển trên đường để có được sự an toàn tối thiểu khi điều khiển xe. Hệ thống phanh gồm: Tay phanh, dây phanh và cụm má phanh.
- Tay phanh: Được gắn trên tay lái của xe đạp cho phép người dùng bóp phanh nhằm kéo cáp truyền lực xuống củ phanh.
- Dây phanh: Là bộ phận kết nối củ phanh và tay phanh xe đạp, có vai trò truyền lực kéo khi bóp phanh.
Tay phanh được nối với dây phanh
- Cụm má phanh: Được đặt ở khu vực kết nối với bánh xe, có công dụng giảm ma sát để kiểm soát tốc độ xe.
Cụm má phanh
Phân loại
Hiện nay có 2 loại phanh chủ yếu:
- Phanh niềng (phanh cơ) hoạt động dựa trên một đòn bẩy gắn ở vị trí tay lái. Loại phanh này có ưu điểm gọn nhẹ, giá thành rẻ nhưng tạo lực ma sát lớn, dễ làm mòn vành và bánh xe.
- Phanh đĩa gồm 1 đĩa kim loại hoặc “rotor” đặt tại trung tâm bánh xe và hoạt động dựa vào dây phanh hoặc thủy lực. Loại phanh này dễ thay thế và không bào mòn vành xe, nhưng tích nhiệt cao nên làm hiệu quả phanh giảm và dễ làm phanh bị hỏng.
Với các bộ phận của xe đạp như thế, hệ thống phanh hoạt động dựa trên nguyên lý: Khi người dùng bóp tay thắng, lực truyền từ dây thắng đến má phanh, đẩy má phanh ép vào bánh xe đang quay, từ đó tạo ra ma sát lên bánh xe. Khi lực bóp càng tăng thì lực ma sát cũng lớn hơn, cùng với tác dụng của kẹp phanh giúp giảm tốc độ xe.
Hệ thống phanh
2.7 Yên xe
Yên xe giúp cho người điều khiển xe đạp có được vị trí ngồi thoải mái và hợp lý nhất.
2.8 Bộ phận khác
Ngoài ra xe đạp còn có các bộ phận khác như: chắn bùn, chắn xích, chuông, đèn… và một chi tiết tuy nhỏ nhưng rất quan trọng trong xe đạp đó là ổ bi.
Ổ bi dùng để giảm ma sát giữa các chi tiết có chuyển động quay tròn tương đối với nhau như: may-ơ với trục bánh trước, trục bánh sau…
Cấu tạo ổ bi
Cấu tạo của ổ bi gồm: nồi, bi, côn. Côn được lắp vào trục (hoặc được chế tạo liền trục như ở trục giữa). Nồi lắp vào may-ơ. Khi làm việc, bi lăn giữa nồi và côn. Ổ bi được lắp giữa trục bánh xe và may-ơ. Nếu không có ổ bi, khi quay may-ơ sẽ cọ xát lên trục gây ma sát lớn, nhiệt độ tại mối ghép tăng làm cho chi tiết bị mài mòn nhanh.
Trên đây là toàn bộ thông tin về các bộ phận của xe đạp. Hy vọng qua đây sẽ giúp bạn hiểu hơn về cấu tạo và nguyên lý hoạt động của xe đạp, từ đó có thể tìm mua loại xe phù hợp với nhu cầu.